پارگی تاندون آشیل یکی از آسیب‌های شایع و در عین حال بسیار جدی در ناحیه ساق پا است که معمولاً در افرادی رخ می‌دهد که فعالیت بدنی یا ورزشی سنگینی دارند. این آسیب می‌تواند برای ورزشکاران حرفه‌ای و حتی افرادی که زندگی نسبتاً کم‌تحرکی دارند، اتفاق بیفتد. تاندون آشیل که از عضلات پشت ساق پا به استخوان پاشنه متصل می‌شود، بزرگ‌ترین و قوی‌ترین تاندون بدن است و نقش بسیار مهمی در حرکت‌های ساده‌ای مانند راه رفتن، دویدن و پریدن دارد. فیزیوتراپی درمان اصلی این آسیب است که توسط متخصصان ما در کلینیک فیزیوتراپی زعفرانیه ارائه می شود.

وقتی این تاندون پاره می‌شود، فرد معمولاً احساس می‌کند که از پشت پا لگد محکمی خورده یا صدای “ترق” شنیده است. بعد از آن، درد شدیدی در ناحیه پشت ساق پا ایجاد می‌شود و فرد دیگر نمی‌تواند روی پنجه پای خود بایستد. پارگی تاندون آشیل نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد، چرا که تأخیر در درمان می‌تواند باعث عوارض جدی و کاهش دائمی عملکرد پا شود.

تاندون آشیل یا “Achilles tendon” یکی از حیاتی‌ترین اجزای حرکتی بدن است. این تاندون از اتصال عضلات دوقلو (Gastrocnemius) و نعلی (Soleus) در پشت ساق پا به استخوان پاشنه شکل می‌گیرد و به ما اجازه می‌دهد که پنجه پا را به سمت پایین فشار دهیم یا به اصطلاح حرکات پلانتارفلکشن انجام دهیم. اگر این تاندون آسیب ببیند یا پاره شود، حتی انجام ساده‌ترین فعالیت‌ها مانند بالا رفتن از پله‌ها یا ایستادن روی پنجه پا غیرممکن خواهد شد.

پارگی تاندون آشیل اغلب به دلیل فعالیت‌های ورزشی شدید، تغییر ناگهانی سرعت یا جهت حرکت، یا ضربه مستقیم رخ می‌دهد. با این حال، در برخی افراد ممکن است حتی بدون ضربه مشخص، به دلیل فرسودگی و ضعیف شدن تدریجی تاندون، این پارگی ایجاد شود. این موضوع بیشتر در افراد بالای ۳۰ سال، به‌ویژه کسانی که فعالیت ورزشی نامنظم دارند، مشاهده می‌شود.

اهمیت آگاهی از این آسیب در این است که بسیاری از افراد علائم اولیه آن را جدی نمی‌گیرند و با ادامه فعالیت، شدت آسیب را بیشتر می‌کنند. بنابراین، شناخت علائم هشداردهنده و مراجعه سریع به پزشک می‌تواند از عوارض طولانی‌مدت جلوگیری کند.

تاندون آشیل از دو عضله اصلی در پشت ساق پا منشأ می‌گیرد:

• عضله دوقلو (Gastrocnemius) – این عضله بزرگ‌ترین و قابل مشاهده‌ترین عضله پشت ساق است که نقش اصلی در حرکات پرقدرت مانند پریدن و دویدن دارد.
• عضله نعلی (Soleus) – عضله‌ای کوچک‌تر و عمیق‌تر که نقش مهمی در حفظ تعادل و حرکات آهسته‌تر ایفا می‌کند.

این دو عضله به هم می‌پیوندند و یک تاندون قوی را تشکیل می‌دهند که به استخوان پاشنه متصل می‌شود. تاندون آشیل طولی در حدود ۱۵ سانتی‌متر دارد و ضخیم‌ترین تاندون بدن است. وظیفه اصلی آن انتقال نیرو از عضلات ساق پا به پا برای حرکت دادن پنجه پا به سمت پایین است.

در فعالیت‌هایی مانند دویدن، پریدن، یا حتی راه رفتن سریع، این تاندون فشاری تا چند برابر وزن بدن را تحمل می‌کند. همین فشار زیاد باعث می‌شود که در صورت عدم آمادگی یا گرم نکردن قبل از فعالیت، خطر پارگی افزایش پیدا کند.

علل شایع پارگی تاندون آشیل

پارگی تاندون آشیل می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، اما شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• فعالیت‌های ورزشی شدید: ورزش‌هایی مثل فوتبال، بسکتبال، تنیس و دویدن‌های سرعتی، فشار ناگهانی زیادی به تاندون وارد می‌کنند.
• ضربه یا فشار ناگهانی: پرش از ارتفاع یا تغییر ناگهانی جهت حرکت می‌تواند باعث پارگی شود.
• ضعف عضلات و افزایش سن: با افزایش سن، تاندون‌ها انعطاف‌پذیری و قدرت خود را از دست می‌دهند.
• کفش نامناسب: استفاده از کفش‌های غیرورزشی در فعالیت‌های سنگین می‌تواند خطر آسیب را افزایش دهد.
• بیماری‌ها و داروها: برخی بیماری‌ها مثل دیابت و مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئید می‌توانند بافت تاندون را ضعیف کنند.

در بسیاری از موارد، پارگی تاندون آشیل زمانی رخ می‌دهد که فرد پس از یک دوره بی‌تحرکی طولانی، ناگهان به فعالیت سنگین روی می‌آورد.

علائم و نشانه‌ ها

علائم این آسیب معمولاً بسیار مشخص هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:

• صدای ناگهانی “پاپ” یا “ترق”: بسیاری از بیماران این صدا را هنگام پارگی شنیده‌اند.
• درد شدید و ناگهانی: بلافاصله پس از پارگی، درد شدیدی در پشت ساق پا احساس می‌شود.
• ورم و کبودی: ناحیه پشت ساق و اطراف مچ پا دچار تورم و تغییر رنگ می‌شود.
• ناتوانی در ایستادن روی پنجه پا: فرد نمی‌تواند وزن خود را روی پا بیندازد یا حرکت فشار دادن پنجه را انجام دهد.
• فرورفتگی قابل لمس: در محل پارگی، یک شکاف یا فرورفتگی زیر پوست قابل لمس است.

تشخیص سریع این علائم و مراجعه فوری به پزشک، می‌تواند روند درمان را بسیار موفق‌تر کند.

روش‌های تشخیص

تشخیص سریع و دقیق پارگی تاندون آشیل اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان به‌موقع می‌تواند شانس بهبودی کامل را افزایش دهد. پزشکان معمولاً از ترکیبی از معاینه فیزیکی و روش‌های تصویربرداری برای تشخیص این آسیب استفاده می‌کنند.

۱. معاینه فیزیکی
پزشک ابتدا از بیمار درباره نحوه بروز آسیب، فعالیتی که در زمان آسیب انجام می‌داده، و علائم اولیه سؤال می‌کند. سپس با مشاهده وضعیت پا، تورم، کبودی و تغییر شکل ناحیه را بررسی می‌کند.

یکی از مهم‌ترین تست‌ها در معاینه فیزیکی، تست تامپسون (Thompson Test) است. در این تست، بیمار روی شکم می‌خوابد و پای او از لبه تخت آویزان می‌شود. پزشک عضلات ساق پا را فشار می‌دهد. در حالت عادی، فشار دادن عضلات باعث حرکت پنجه پا به سمت پایین می‌شود، اما در صورت پارگی کامل تاندون آشیل، این حرکت انجام نخواهد شد.

۲. سونوگرافی
سونوگرافی یک روش سریع و بدون درد برای بررسی وضعیت تاندون است. با استفاده از امواج صوتی، پزشک می‌تواند محل پارگی و میزان آن را مشخص کند. این روش به‌خصوص برای تمایز بین پارگی کامل و جزئی بسیار مفید است.

۳. MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
MRI دقیق‌ترین روش برای بررسی پارگی تاندون آشیل است. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا با جزئیات کامل، میزان آسیب و وضعیت بافت‌های اطراف را مشاهده کند. در مواردی که نیاز به جراحی وجود دارد، MRI به برنامه‌ریزی دقیق جراحی کمک می‌کند.

۴. تفاوت بین کشیدگی و پارگی کامل
گاهی ممکن است فرد فقط دچار کشیدگی یا التهاب تاندون شود و پارگی کامل رخ ندهد. در کشیدگی، درد و تورم وجود دارد اما بیمار هنوز می‌تواند تا حدی روی پنجه پا بایستد. در پارگی کامل، این امکان وجود ندارد و قدرت حرکتی به‌شدت کاهش می‌یابد.

انواع پارگی تاندون آشیل

۱. پارگی کامل (Complete Rupture)
در این حالت، تاندون به طور کامل از هم جدا شده و ارتباط بین عضلات ساق و استخوان پاشنه قطع می‌شود. این نوع پارگی معمولاً صدای “پاپ” مشخصی دارد و فرد بلافاصله دچار ناتوانی حرکتی می‌شود. درمان آن معمولاً به جراحی نیاز دارد.

۲. پارگی جزئی (Partial Rupture)
در پارگی جزئی، بخشی از فیبرهای تاندون آسیب می‌بینند اما اتصال کلی همچنان حفظ می‌شود. علائم آن می‌تواند شامل درد، ضعف و تورم باشد، اما ممکن است بیمار هنوز بتواند تا حدی حرکت کند. درمان این حالت اغلب غیرجراحی و شامل فیزیوتراپی و استراحت است.

۳. پارگی مزمن (Chronic Rupture)
این نوع پارگی زمانی رخ می‌دهد که آسیب قبلی به‌درستی درمان نشده و تاندون به مرور زمان ضعیف و پاره شده است. در این حالت، درمان بسیار پیچیده‌تر است و اغلب نیاز به جراحی بازسازی دارد.

در هر سه نوع پارگی، سرعت تشخیص و شروع درمان تأثیر زیادی بر کیفیت بهبودی دارد.

روش‌های درمانی پارگی تاندون آشیل

درمان پارگی تاندون آشیل به شدت آسیب، سن بیمار، سطح فعالیت و شرایط کلی سلامتی او بستگی دارد. روش‌های درمانی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

۱. درمان غیرجراحی
این روش معمولاً برای پارگی‌های جزئی یا بیماران مسن‌تر که فعالیت‌های ورزشی سنگینی ندارند، به کار می‌رود. درمان غیرجراحی شامل:

• بی‌حرکت کردن پا با استفاده از گچ یا بوت مخصوص
• قرار دادن پا در وضعیت پلانتارفلکشن (انحنای کف پا به سمت پایین) برای نزدیک کردن دو سر تاندون
• استفاده از عصا برای جلوگیری از فشار روی پا
• شروع تدریجی فیزیوتراپی پس از کاهش درد و تورم

۲. درمان جراحی
در پارگی کامل یا در بیماران جوان و فعال، جراحی بهترین گزینه است. در این روش، دو سر تاندون با بخیه‌های قوی به هم متصل می‌شوند. گاهی پزشک از بافت‌های اطراف برای تقویت محل ترمیم استفاده می‌کند. پس از جراحی، پا به مدت چند هفته در وضعیت بی‌حرکتی قرار می‌گیرد و سپس فیزیوتراپی آغاز می‌شود.

۳. مراقبت‌های پس از عمل
پس از جراحی یا درمان غیرجراحی، مراقبت‌های بعدی بسیار مهم هستند:

• استفاده منظم از یخ برای کاهش ورم
• بالا نگه داشتن پا در زمان استراحت
• انجام تمرینات توان‌بخشی طبق برنامه پزشک
• پرهیز از فعالیت‌های سنگین تا پایان دوره بهبودی

فیزیوتراپی و تمرینات بازتوانی

فیزیوتراپی بخش جدایی‌ناپذیر درمان پارگی تاندون آشیل است. این مرحله کمک می‌کند تا تاندون و عضلات ساق پا قدرت و انعطاف‌پذیری خود را دوباره به دست آورند.

مرحله اول – کاهش درد و تورم
در هفته‌های اول، تمرکز بر کاهش التهاب و جلوگیری از فشار روی تاندون است. استفاده از یخ، ماساژ ملایم و تکنیک‌های درمانی مانند اولتراسوند به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.

مرحله دوم – بازیابی دامنه حرکتی
تمرینات کششی ملایم برای افزایش انعطاف‌پذیری پا انجام می‌شود. حرکات باید بدون درد و با کنترل کامل صورت گیرند.

مرحله سوم – تقویت عضلات
با پیشرفت درمان، تمرینات قدرتی مانند ایستادن روی پنجه پا، حرکات مقاومتی با کش ورزشی، و تمرینات تعادلی اضافه می‌شوند.

مرحله چهارم – بازگشت به فعالیت کامل
این مرحله شامل تمرینات اختصاصی برای ورزشکاران و حرکات شبیه‌سازی شده فعالیت روزمره است. بازگشت کامل به ورزش ممکن است بین ۶ تا ۱۲ ماه طول بکشد.