سندرم تونل کارپال (Carpal Tunnel Syndrome) یکی از شایع‌ ترین اختلالات عصب محیطی است که در آن عصب میانی (Median Nerve) در ناحیه مچ دست تحت فشار قرار می‌ گیرد. این عصب مسئول حس و حرکت بخشی از دست، به ویژه انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه‌ای از انگشت حلقه است. وقتی این عصب تحت فشار قرار می‌گیرد، علائمی مثل گزگز، بی‌حسی، درد و ضعف عضلانی ایجاد می‌شود. این مشکل ممکن است به تدریج و به دلیل استفاده بیش از حد از مچ دست یا به طور ناگهانی پس از آسیب‌ دیدگی ظاهر شود. درمان به موقع سندرم تونل کارپال اهمیت زیادی دارد، زیرا تأخیر در درمان می‌تواند منجر به آسیب دائمی عصب و از دست رفتن قدرت و حس در دست شود. یکی از بهترین روش‌های درمانی، فیزیوتراپی است که می‌تواند بدون نیاز به جراحی، علائم را کاهش داده و عملکرد دست را به حالت طبیعی بازگرداند.

سندرم تونل کارپال در اثر فشرده شدن عصب میانی در تونل کارپال ایجاد می‌شود. تونل کارپال یک فضای باریک در قسمت داخلی مچ دست است که توسط استخوان‌ های مچ و رباط عرضی (Transverse Carpal Ligament) احاطه شده است. عصب میانی به همراه چندین تاندون از این تونل عبور می‌کند. در صورتی که فضای این تونل کاهش یابد، فشار بر عصب میانی افزایش پیدا می‌کند و باعث بروز علائم می‌شود. این فشار ممکن است به دلیل التهاب تاندون‌ ها، ورم بافت‌ ها یا تغییرات ساختاری در مچ دست ایجاد شود.

سندرم تونل کارپال می‌تواند فعالیت‌های روزمره مثل تایپ کردن، گرفتن اشیا یا حتی رانندگی را دشوار کند. این بیماری در میان کارمندانی که زیاد از کامپیوتر استفاده می‌کنند، نوازندگان، خیاطان و کارگران خطوط مونتاژ بسیار شایع است.

فیزیوتراپی دست یکی از موثرترین روش ها در درمان غیرجراحی سندرم تونل کارپال است که توسط متخصصان ما در مرکز فیزیوتراپی زعفرانیه ارائه می شود.

آناتومی مچ دست و تونل کارپال

برای درک بهتر این بیماری، باید با ساختار تونل کارپال آشنا شویم. تونل کارپال یک مسیر باریک و سخت است که در قسمت کف مچ قرار دارد.
اجزای اصلی تونل کارپال شامل:

• استخوان‌های مچ دست: کف و دیواره‌های تونل را تشکیل می‌دهند.
• رباط عرضی مچ (Flexor Retinaculum): سقف تونل را می‌سازد.
• عصب میانی: مسئول حس بخش بزرگی از کف دست و حرکات برخی عضلات شست است.
• تاندون‌های فلکسور: وظیفه خم کردن انگشتان را بر عهده دارند.

هر گونه التهاب، تورم یا آسیب به این ساختارها می‌تواند باعث کاهش فضای تونل و فشار بر عصب میانی شود.

علل و عوامل خطر

علت اصلی سندرم تونل کارپال، فشار بیش از حد بر عصب میانی است. این فشار می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد:

• حرکات تکراری مچ دست: مثل تایپ طولانی‌مدت، کار با موس یا ابزارهای دستی
• التهاب تاندون‌ها (تاندونیت): در اثر استفاده بیش از حد
• آسیب‌دیدگی مچ: شکستگی یا دررفتگی
• بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت، آرتریت روماتوئید، کم‌کاری تیروئید
• بارداری: به دلیل احتباس مایعات و ورم
• ژنتیک: بعضی افراد به طور طبیعی تونل باریک‌تری دارند
• افرادی که در مشاغل با حرکات تکراری دست فعالیت می‌کنند، بیشترین خطر ابتلا را دارند.

علائم و مراحل پیشرفت سندرم تونل کارپال

علائم این بیماری معمولاً به تدریج ظاهر می‌ شوند و شامل موارد زیر هستند:

• گزگز یا بی‌ حسی در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه‌ای از انگشت حلقه
• درد مچ دست که ممکن است به ساعد یا شانه گسترش یابد
• ضعف در گرفتن اشیا
• افتادن وسایل از دست
• تشدید علائم در شب یا هنگام بیدار شدن

بیماری می‌تواند از مرحله خفیف (علائم گهگاهی) به مرحله متوسط (علائم مداوم و اختلال در کارهای روزانه) و سپس به مرحله شدید (آسیب عصبی و ضعف دائمی) پیشرفت کند.

روش‌ های تشخیص

برای تشخیص این بیماری، پزشک معمولاً ترکیبی از معاینه بالینی و تست‌های تشخیصی را انجام می‌دهد:

• تست تینل (Tinel’s Sign): ضربه زدن به روی عصب برای بررسی ایجاد گزگز
• تست فلن (Phalen’s Test): خم کردن مچ برای بررسی بروز علائم
• الکترومیوگرافی (EMG) و سرعت هدایت عصبی (NCS): بررسی عملکرد عصب
• سونوگرافی یا MRI: برای مشاهده تغییرات ساختاری یا التهاب

تشخیص به موقع بسیار مهم است، زیرا درمان زودهنگام می‌تواند مانع پیشرفت بیماری شود.

درمان‌ های غیرجراحی سندرم تونل کارپال

در مراحل خفیف تا متوسط، معمولاً می‌توان بدون جراحی و با روش‌های محافظه‌کارانه، علائم سندرم تونل کارپال را کنترل کرد. این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند:

• استفاده از اسپلینت یا آتل مچ دست: به‌خصوص در هنگام خواب، تا مچ در وضعیت خنثی قرار گیرد و فشار بر عصب کاهش یابد.
• کاهش یا تغییر فعالیت‌ها: پرهیز از حرکات تکراری و استراحت دادن به دست‌ها در طول روز.
• یخ درمانی (Cold Therapy): برای کاهش التهاب و ورم.
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): برای کاهش درد و التهاب.
• تمرینات کششی ملایم: جهت بهبود انعطاف‌پذیری تاندون‌ها و جلوگیری از سفتی مفصل.

درمان‌ های غیرجراحی باید به‌طور منظم و با پیگیری انجام شوند، زیرا بی‌توجهی به علائم می‌تواند منجر به پیشرفت بیماری و نیاز به جراحی شود.

نقش فیزیوتراپی در درمان سندرم تونل کارپال

فیزیوتراپی نقش مهمی در درمان غیرجراحی سندرم تونل کارپال دارد. هدف اصلی آن، کاهش فشار بر عصب میانی، بهبود گردش خون، و افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات و تاندون‌ها است.

روش‌های رایج فیزیوتراپی شامل:

• تمرینات کششی و تقویتی: برای کاهش فشار و پیشگیری از بازگشت علائم.
• مدالیته‌های درمانی مانند اولتراسوند، لیزر کم‌توان و تحریک الکتریکی (TENS) برای کاهش التهاب و درد.
• تکنیک‌های دستی (Manual Therapy): شامل ماساژ بافت نرم و موبیلیزیشن مفصل مچ برای آزادسازی بافت‌ها.
• آموزش ارگونومی: اصلاح وضعیت دست و مچ هنگام کار با رایانه یا ابزارهای دستی.

فیزیوتراپی می‌تواند در بسیاری از بیماران باعث بهبود کامل شود، به شرطی که درمان به موقع و منظم انجام گیرد.

تمرینات کششی و تقویتی برای مچ دست

تمرینات درمانی برای سندرم تونل کارپال به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که فشار بر عصب کاهش یافته و عملکرد دست بهبود یابد. برخی از تمرینات مهم عبارتند از:

کشش عصب میانی (Median Nerve Glide):

• دست را صاف نگه دارید، انگشتان را باز کنید، کف دست رو به بالا و به آرامی مچ را به عقب بکشید.

کشش تاندون‌ها (Tendon Gliding Exercises):

• خم و صاف کردن انگشتان در حالت‌های مختلف برای بهبود حرکت تاندون‌ها در تونل کارپال.

تقویت عضلات ساعد و مچ:

• با استفاده از توپ نرم یا کش تمرینی برای افزایش قدرت عضلات فلکسور و اکستنسور.
• تمرینات باید روزانه و با شدت مناسب انجام شوند و از ایجاد درد شدید جلوگیری شود.

تکنیک‌های دستی (Manual Therapy) در سندرم تونل کارپال

درمان دستی شامل حرکات و فشارهای ملایمی است که فیزیوتراپیست برای آزادسازی بافت‌های اطراف تونل کارپال انجام می‌دهد. این تکنیک‌ها می‌توانند:

• تنش رباط عرضی مچ را کاهش دهند.
• گردش خون موضعی را بهبود بخشند.
• از چسبندگی و التهاب تاندون‌ها جلوگیری کنند.

موبیلیزیشن مفصل مچ یکی از تکنیک‌های مؤثر است که با ایجاد حرکات کنترل‌شده، دامنه حرکتی را افزایش می‌دهد. ماساژ عرضی عمیق نیز برای کاهش التهاب و درد کاربرد دارد.

استفاده از وسایل کمکی و اسپلینت‌ها

اسپلینت‌ها (Splints) یا آتل‌ های مخصوص مچ دست، یکی از ابزارهای اصلی در درمان محافظه‌کارانه سندرم تونل کارپال هستند. این وسایل مچ را در وضعیت خنثی قرار می‌دهند و از خم یا کشیده شدن بیش از حد جلوگیری می‌کنند.

مزایای استفاده از اسپلینت:

• کاهش فشار بر عصب میانی
• پیشگیری از تشدید علائم در شب
• کمک به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده

اسپلینت‌ ها معمولاً در شب یا هنگام فعالیت‌های سنگین استفاده می‌شوند و باید توسط پزشک یا فیزیوتراپیست تجویز شوند.