پارگی روتاتور کاف شانه ممکن است به‌صورت ناگهانی (در اثر ضربه یا بلند کردن جسم سنگین) یا تدریجی (در اثر فرسایش بافتی و استفاده بیش‌ازحد) رخ دهد. این عارضه در میان ورزشکاران، کارگران ساختمانی، نقاش‌ها و حتی افراد عادی که حرکات تکراری شانه دارند، بسیار دیده می‌شود. شانه یکی از پرتحرک‌ ترین و در عین حال آسیب‌پذیرترین مفاصل بدن است. این مفصل به کمک گروهی از عضلات و تاندون‌ها که روتاتور کاف (Rotator Cuff) نام دارند، حرکت‌های متنوعی مانند بالا بردن، چرخاندن و کشیدن بازو را انجام می‌دهد. آسیب یا پارگی این تاندون‌ ها یکی از شایع‌ترین دلایل درد مزمن شانه و کاهش توان حرکتی در بزرگسالان است.

خبر خوب این است که با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، اغلب بیماران پس از پارگی روتاتور کاف شانه می‌توانند بدون جراحی و با فیزیوتراپی منظم به عملکرد طبیعی بازگردند. اما در موارد پیشرفته، ممکن است جراحی برای ترمیم تاندون پاره‌شده ضروری باشد.

روتاتور کاف مجموعه‌ای از چهار عضله و تاندون است که سر استخوان بازو را در حفره‌ی شانه نگه می‌ دارند. این عضلات عبارت‌اند از:

• سوپرااسپیناتوس (Supraspinatus)
• اینفرااسپیناتوس (Infraspinatus)
• ترس مینور (Teres Minor)
• ساب‌اسکاپولاریس (Subscapularis)

وظیفه‌ی اصلی این عضلات، پایداری شانه و کنترل حرکات چرخشی بازو است. به بیان ساده، آن‌ها مانند تسمه‌هایی هستند که مفصل شانه را در جای خود نگه می‌دارند. اگر یکی از این تاندون‌ها آسیب ببیند، تعادل و ثبات کل شانه دچار اختلال می‌شود و حتی حرکات ساده مثل پوشیدن لباس یا شانه کردن مو دردناک می‌شود.

پارگی روتاتور کاف شانه به چه معناست؟

پارگی روتاتور کاف زمانی رخ می‌دهد که یکی از تاندون‌های چهارگانه، دچار آسیب، پارگی جزئی یا جدا شدن کامل از استخوان شود. این آسیب می‌تواند تدریجی باشد (در اثر ساییدگی و التهاب مزمن) یا ناگهانی در اثر ضربه شدید یا بلند کردن جسم سنگین.

پارگی‌ها به دو نوع تقسیم می‌شوند:

• پارگی جزئی: فقط بخشی از ضخامت تاندون آسیب می‌بیند.
• پارگی کامل: تاندون کاملاً از استخوان جدا می‌شود و عملکرد عضله مختل می‌گردد.

در صورت عدم درمان، پارگی می‌تواند باعث ضعف مزمن شانه، درد شبانه، کاهش قدرت بازو و حتی پارگی کامل‌تر در آینده شود.

دلایل شایع پارگی روتاتور کاف شانه

حرکات مکرر بالای سر (مثل ورزش یا کارهای روزمره)

ورزش‌ هایی مانند شنا، تنیس، بدمینتون یا والیبال، که نیاز به حرکات مکرر بالای سر دارند، فشار زیادی بر تاندون‌های شانه وارد می‌کنند. به‌ویژه عضله سوپرااسپیناتوس، که مسئول بالا آوردن بازو است، بیشتر در معرض پارگی قرار دارد.

کارگرانی که به‌طور روزانه اشیاء سنگین را بالای سر بلند می‌کنند (مثل نقاش‌ها، نجاران یا برق‌کاران) نیز در معرض خطر مشابهی قرار دارند.

آسیب ناگهانی یا سقوط روی دست

در مواردی، پارگی به‌طور ناگهانی و در اثر افتادن روی دست باز یا بلند کردن جسم سنگین با بازوی کشیده اتفاق می‌افتد. در این شرایط، تاندون به‌صورت ناگهانی کشیده شده و ممکن است از محل اتصالش جدا شود.

ساییدگی ناشی از افزایش سن و تحلیل بافت‌ها

با افزایش سن، جریان خون در تاندون‌های شانه کاهش می‌یابد و خاصیت ارتجاعی آن‌ها کمتر می‌شود. در نتیجه، تاندون‌ها شکننده‌تر و مستعد پارگی می‌گردند. این نوع پارگی‌ها معمولاً تدریجی بوده و در افراد بالای ۴۰ سال شایع‌ترند.

ضعف عضلات شانه و وضعیت نادرست بدن

نشستن طولانی با شانه‌های خمیده یا گردن جلو آمده، باعث فشار مداوم روی مفصل شانه می‌شود. این وضعیت (به‌ویژه در کارمندان و کاربران کامپیوتر) در طول زمان می‌تواند منجر به التهاب و آسیب روتاتور کاف شود. عضلات ضعیف نیز نمی‌توانند از مفصل به‌خوبی محافظت کنند و خطر پارگی افزایش می‌یابد.

علائم پارگی روتاتور کاف شانه

درد در قسمت جلوی و بالای شانه

یکی از بارزترین علائم، درد هنگام بالا آوردن یا چرخاندن بازو است. این درد ممکن است به بازو یا حتی گردن انتشار یابد و هنگام خوابیدن روی شانه‌ی آسیب‌دیده تشدید شود. بیماران معمولاً از درد شبانه شکایت دارند که خواب را مختل می‌کند.

محدودیت حرکت بازو و کاهش قدرت

در پارگی‌های متوسط تا شدید، بالا آوردن یا چرخاندن بازو بسیار دشوار می‌شود. ممکن است بیمار نتواند دستش را تا سطح شانه بالا ببرد یا اشیاء را نگه دارد. کاهش قدرت در کارهای ساده مانند بستن دکمه‌ها یا برس کشیدن مو نیز از نشانه‌های شایع است.

صدا یا احساس ترکیدن هنگام حرکت شانه

در برخی موارد، هنگام حرکت بازو صدای “تق” یا “ترکیدن” شنیده می‌شود. این صدا ناشی از لغزش غیرطبیعی تاندون آسیب‌دیده است. در پارگی‌های شدیدتر، ممکن است شانه احساس شلی یا بی‌ثباتی داشته باشد.

انواع پارگی روتاتور کاف

پارگی جزئی (Partial Tear)

در این نوع، بخشی از الیاف تاندون دچار آسیب می‌شود اما اتصال کلی حفظ می‌گردد. درد در این حالت معمولاً خفیف تا متوسط است و با فعالیت افزایش می‌یابد. اگر درمان نشود، می‌تواند به مرور زمان تبدیل به پارگی کامل شود.

پارگی کامل (Full-Thickness Tear)

در پارگی کامل، تاندون به‌طور کامل از استخوان جدا می‌شود و عملکرد عضله از بین می‌رود. این نوع آسیب معمولاً با درد شدید، ضعف قابل‌توجه و ناتوانی در بالا آوردن بازو همراه است. در چنین مواردی، درمان جراحی معمولاً ضروری است.

پارگی مزمن در اثر ساییدگی یا التهاب طولانی‌مدت

برخی افراد بدون تجربه ضربه خاصی، به تدریج دچار پارگی مزمن می‌شوند. این حالت معمولاً ناشی از تاندونیت مزمن یا حرکات تکراری است. درد خفیف و طولانی‌مدت که به مرور شدیدتر می‌شود، از علائم اصلی این نوع پارگی است.

درمان‌ های غیرجراحی پارگی روتاتور کاف

در بسیاری از بیماران، به‌ویژه در پارگی‌های خفیف تا متوسط، درمان غیرجراحی نتایج بسیار خوبی دارد و نیاز به جراحی وجود ندارد. هدف این درمان‌ها کاهش التهاب، تقویت عضلات اطراف و بازیابی دامنه حرکتی طبیعی است.

استراحت و محدود کردن حرکات دردناک

اولین قدم، کاهش فشار بر شانه است. بیمار باید از انجام فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند (مانند بلند کردن اجسام سنگین یا حرکات بالای سر) پرهیز کند. استفاده از آویز شانه (Sling) برای چند روز می‌تواند به بی‌حرکتی موقت و کاهش التهاب کمک کند.

اما توجه داشته باشید که استراحت باید موقتی باشد. بی‌حرکتی طولانی باعث ضعف عضلات و خشکی مفصل می‌شود. پس از کاهش درد، حرکات آرام و تمرینات فیزیوتراپی باید آغاز شوند.

داروهای ضدالتهاب و تزریق کورتون

پزشک معمولاً برای کنترل التهاب و درد، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن یا سلکسیب) تجویز می‌کند. در مواردی که التهاب مزمن وجود دارد و درد شدید مانع انجام تمرینات می‌شود، تزریق کورتیکواستروئید در اطراف مفصل شانه انجام می‌شود.

این تزریق می‌تواند تا چند هفته التهاب را کاهش دهد و امکان انجام فیزیوتراپی مؤثرتر را فراهم کند. با این حال، تزریق بیش از ۲ تا ۳ بار در سال توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است باعث تضعیف تاندون‌ها شود.

فیزیوتراپی و تمرینات مخصوص تقویت شانه

فیزیوتراپی بخش اصلی درمان غیرجراحی است. هدف آن بازگرداندن دامنه حرکتی، افزایش قدرت عضلات و جلوگیری از پیشرفت پارگی است. تمرینات باید زیر نظر فیزیوتراپیست انجام شوند تا از حرکات آسیب‌زا جلوگیری گردد.

اصلاح وضعیت بدن و پایداری مفصل شانه

در بسیاری از بیماران، وضعیت بدنی نامناسب یکی از عوامل مؤثر در پارگی است. فیزیوتراپیست با آموزش حرکات اصلاحی، وضعیت شانه، گردن و پشت را بهبود می‌دهد. تمریناتی مثل باز کردن قفسه سینه، جمع کردن تیغه‌ های کتف و کشش پشت باعث کاهش فشار روی مفصل شانه می‌ شوند.

درمان جراحی در پارگی شدید روتاتور کاف

آرتروسکوپی (جراحی کم‌تهاجمی)

در پارگی‌های کامل یا در بیمارانی که به درمان غیرجراحی پاسخ نمی‌دهند، جراحی توصیه می‌شود. در روش آرتروسکوپی، جراح از طریق برش‌ های کوچک، دوربین و ابزار ظریف را وارد مفصل کرده و تاندون پاره‌شده را به استخوان متصل می‌کند. این روش کمترین تهاجم، کمترین درد و بهبودی سریع‌تر را دارد.

جراحی باز در پارگی‌های گسترده

اگر پارگی بزرگ باشد یا چند تاندون به‌طور هم‌ زمان آسیب دیده باشند، ممکن است جراحی باز انجام شود. در این روش، برش بزرگ‌ تری ایجاد شده و تاندون با بخیه‌های قوی به استخوان دوخته می‌شود.

در هر دو روش، پس از جراحی، بازوی بیمار برای چند هفته در آویز مخصوص نگه داشته می‌شود تا ترمیم تاندون کامل شود.

مراقبت‌ها و فیزیوتراپی پس از جراحی

فیزیوتراپی پس از عمل یکی از مراحل حیاتی درمان است. برنامه توانبخشی شامل سه مرحله است:

• بی‌حرکتی و کاهش درد (۲ تا ۴ هفته اول)
• بازگرداندن دامنه حرکتی (هفته ۴ تا ۸)
• تقویت و بازگشت به فعالیت (هفته ۸ تا ۱۶)

رعایت دقیق برنامه‌ی فیزیوتراپی، احتمال بازگشت کامل عملکرد شانه را تا بیش از ۹۰٪ افزایش می‌دهد.