شانه منجمد یا Frozen Shoulder یکی از مشکلات شایع ارتوپدی است که باعث درد شدید و محدودیت حرکتی مفصل شانه می‌شود. این بیماری به‌ویژه در افراد میانسال و بالاتر بیشتر دیده می‌شود و می‌تواند زندگی روزمره فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. وقتی شانه منجمد می‌شود، فرد حتی در انجام ساده‌ترین کارها مانند شانه کردن مو، بستن کمربند یا برداشتن وسیله‌ای از قفسه دچار مشکل می‌شود. اهمیت پرداختن به این بیماری از آن جهت است که اگر در مراحل اولیه تشخیص داده نشود و درمان مناسب آغاز نگردد، ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا شانه به حالت عادی بازگردد. یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی، فیزیوتراپی شانه در کلینیک فزیوتراپی زعفرانیه در شمال تهران است که با استفاده از تکنیک‌های تخصصی، می‌تواند به کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی و بازگشت عملکرد طبیعی شانه کمک کند.

شانه منجمد که از نظر علمی Adhesive Capsulitis نام دارد، به معنای التهاب و چسبندگی کپسول مفصلی است. این حالت باعث می‌شود مفصل شانه سفت و خشک شود و حرکت دادن آن دشوار و دردناک گردد. این بیماری معمولاً به‌تدریج پیشرفت می‌کند و مراحل مشخصی دارد که هر کدام چند ماه طول می‌کشد. این مشکل معمولاً بدون آسیب‌دیدگی خاصی بروز می‌کند، ولی گاهی پس از یک ضربه، جراحی یا بی‌حرکتی طولانی‌مدت شانه ایجاد می‌شود. در بسیاری از موارد، علت دقیق آن مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که تغییرات التهابی و فیبروزی در کپسول مفصلی، نقش کلیدی در ایجاد این وضعیت دارند.

شناخت شانه منجمد بسیار مهم است، زیرا درمان زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و طول دوره بهبود را کاهش دهد. فیزیوتراپیست‌ها با استفاده از روش‌ های علمی، می‌توانند در تمام مراحل بیماری به بیمار کمک کنند تا دامنه حرکتی خود را بازیابد.

مفصل شانه یکی از پیچیده‌ترین و پرتحرک‌ترین مفاصل بدن است که امکان حرکت در جهات مختلف را فراهم می‌کند. این مفصل از سه استخوان اصلی تشکیل شده است:

• استخوان بازو (Humerus)
• استخوان کتف (Scapula)
• ترقوه (Clavicle)

این استخوان‌ها توسط یک کپسول مفصلی و رباط‌ها احاطه شده‌اند که ثبات و حرکت را ممکن می‌سازند. کپسول مفصلی یک بافت فیبری و انعطاف‌پذیر است که مفصل را دربر می‌گیرد و به کمک مایع سینوویال، حرکت روان و بدون اصطکاک را فراهم می‌کند.

در شانه منجمد، این کپسول مفصلی دچار التهاب و سفتی می‌شود و فضای داخل آن کاهش می‌یابد. این وضعیت باعث محدودیت حرکتی و درد می‌شود. به دلیل دامنه حرکتی وسیع مفصل شانه، کوچک‌ترین آسیب یا التهاب می‌تواند عملکرد روزمره را مختل کند. بنابراین، حفظ سلامت کپسول مفصلی و بافت‌های اطراف آن، نقش مهمی در پیشگیری و درمان شانه منجمد دارد.

دلایل و عوامل خطر شانه منجمد

علت دقیق فروزن شولدر هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما پزشکان معتقدند که ترکیبی از عوامل بیومکانیکی، هورمونی و التهابی در ایجاد آن نقش دارند. برخی از مهم‌ترین عوامل خطر عبارتند از:

• سن و جنسیت: این بیماری بیشتر در افراد ۴۰ تا ۶۰ سال و به‌ویژه در زنان شایع است.
• دیابت: افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲ چند برابر بیشتر در معرض ابتلا هستند.
• بیماری‌های تیروئید: کم‌کاری یا پرکاری تیروئید می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
• بی‌حرکتی طولانی‌مدت: پس از شکستگی، جراحی یا آسیب‌دیدگی که باعث بی‌حرکتی شانه شود.
• بیماری‌های قلبی و سکته مغزی: به دلیل کاهش حرکت دست در این بیماران، خطر افزایش می‌یابد.

علاوه بر این عوامل، برخی شرایط مانند پارگی روتاتور کاف، آرتروز و آسیب‌های مکرر شانه نیز می‌توانند زمینه‌ساز بروز این بیماری باشند. شناخت این عوامل به ما کمک می‌کند تا با پیشگیری و شروع به موقع درمان، از پیشرفت شانه منجمد جلوگیری کنیم.

علائم و مراحل پیشرفت شانه منجمد

فروزن شولدر معمولاً به‌تدریج پیشرفت می‌کند و سه مرحله اصلی دارد:

مرحله دردناک (Freezing Stage):

• شروع تدریجی درد
• محدودیت حرکتی در اثر درد
• مدت زمان: ۶ هفته تا ۹ ماه

مرحله سفتی (Frozen Stage):

• کاهش درد ولی افزایش سفتی
• محدودیت شدید حرکتی
• مدت زمان: ۴ تا ۶ ماه

مرحله بهبودی (Thawing Stage):

• بهبود تدریجی دامنه حرکتی
• کاهش کامل درد
• مدت زمان: ۶ ماه تا ۲ سال

شناخت این مراحل اهمیت زیادی دارد، زیرا نوع و شدت درمان در هر مرحله متفاوت است. برای مثال، در مرحله اول تمرکز بر کاهش درد است، اما در مراحل بعدی تمرکز بر بازیابی دامنه حرکتی و قدرت عضلات خواهد بود.

روشهای تشخیص

تشخیص شانه منجمد معمولاً با معاینه بالینی آغاز می‌شود. پزشک یا فیزیوتراپیست با بررسی دامنه حرکتی فعال و غیرفعال شانه و مقایسه آن با شانه سالم، می‌تواند به وجود مشکل پی ببرد. مهم‌ترین نکته در تشخیص، محدودیت حرکتی هم در حرکات فعال و هم در حرکات غیرفعال است، برخلاف برخی آسیب‌های دیگر که فقط حرکات فعال را محدود می‌کنند.
برای تأیید تشخیص و سایر مشکلات، ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند MRI یا سونوگرافی استفاده شود. این تصاویر می‌توانند التهاب کپسول، تغییرات بافت نرم و وجود مشکلات دیگر مانند پارگی تاندون را نشان دهند. در برخی موارد نیز، تست‌های خون برای بررسی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا مشکلات تیروئید درخواست می‌شود.

نقش فیزیوتراپی در درمان شانه منجمد

فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین و کم‌خطرترین روش‌های درمان شانه منجمد است که می‌تواند به کاهش درد، بهبود دامنه حرکتی و بازگرداندن عملکرد طبیعی شانه کمک کند. هدف اصلی فیزیوتراپی، جلوگیری از پیشرفت خشکی مفصل و افزایش تدریجی انعطاف‌پذیری بافت‌هاست.

در فیزیوتراپی، درمان به صورت مرحله‌ای انجام می‌شود و متناسب با مرحله بیماری، نوع تمرینات و تکنیک‌ها تغییر می‌کند. در مرحله اولیه که درد شدیدی وجود دارد، تمرکز بیشتر بر کاهش  درد با روش‌هایی مانند استفاده از دستگاه اولتراسوند، لیزر درمانی، گرما درمانی و تحریک الکتریکی عضلات است. در مراحل بعدی، تمرینات کششی و تقویتی به‌تدریج اضافه می‌شوند تا دامنه حرکتی افزایش یابد.

یکی از نکات کلیدی در فیزیوتراپی شانه منجمد، تداوم درمان است. قطع ناگهانی جلسات می‌تواند باعث بازگشت علائم و طولانی‌تر شدن روند بهبودی شود. همچنین، بیمار باید تمرینات خانگی تجویز شده را به صورت منظم انجام دهد تا اثر درمانی ماندگار باشد.

تکنیک‌های دستی (Manual Therapy) در شانه یخ زده

درمان دستی یا Manual Therapy یکی از مهم‌ترین ابزارهای فیزیوتراپی برای شانه منجمد است. این روش شامل حرکات کنترل‌شده و کشش‌های دقیق روی مفصل و بافت‌های نرم اطراف آن است که توسط فیزیوتراپیست انجام می‌شود.

مزیت درمان دستی این است که باعث افزایش جریان خون، کاهش اسپاسم عضلانی و بهبود لغزش مفصلی می‌شود. تکنیک‌هایی مانند Mobilization (تحرک‌دهی) و Stretching (کشش) می‌توانند به مرور، دامنه حرکتی را بازگردانند.

البته باید توجه داشت که این تکنیک‌ها باید توسط یک متخصص آموزش‌دیده انجام شوند، زیرا فشار یا کشش بیش از حد ممکن است باعث آسیب یا التهاب بیشتر شود. در مراحل اولیه بیماری، شدت درمان دستی باید ملایم باشد و با پیشرفت بهبودی، به تدریج افزایش یابد.

تمرینات کششی و تقویتی برای شانه

تمرینات فیزیوتراپی برای شانه منجمد به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• تمرینات کششی (Stretching Exercises): برای افزایش انعطاف‌پذیری کپسول مفصلی و کاهش خشکی
• تمرینات تقویتی (Strengthening Exercises): برای افزایش قدرت عضلات اطراف شانه و جلوگیری از آتروفی

برخی از تمرینات رایج عبارتند از:

• کشش پاندولی (Pendulum Stretch): حرکت ملایم شانه در حالت خم شدن به جلو
• کشش با چوب یا عصا (Wand Stretch): برای افزایش دامنه حرکتی
• کشش دیواری (Wall Climbing): بالا بردن تدریجی دست روی دیوار
• تمرینات ایزومتریک: برای تقویت عضلات بدون حرکت مفصل

تمرینات باید به‌صورت تدریجی و بدون ایجاد درد شدید انجام شوند. فیزیوتراپیست معمولاً برنامه تمرینی را متناسب با شرایط و مرحله بیماری هر فرد تنظیم می‌کند.

استفاده از دستگاه‌ها و تکنولوژی‌های کمکی در فیزیوتراپی شانه منجمد

علاوه بر تمرینات دستی و کششی، استفاده از تکنولوژی‌های فیزیوتراپی می‌تواند روند بهبودی را تسریع کند. برخی از این تکنولوژی‌ها عبارتند از:

• اولتراسوند تراپی (Ultrasound Therapy): برای افزایش جریان خون و کاهش التهاب
• لیزر درمانی (Laser Therapy): برای تسریع ترمیم بافت‌ها
• تحریک الکتریکی (TENS): برای کاهش درد و اسپاسم
• گرما و سرما درمانی: گرما باعث افزایش انعطاف‌پذیری و سرما باعث کاهش التهاب می‌شود

این روش‌ها معمولاً در کنار تمرینات ورزشی به کار می‌روند و به تنهایی نمی‌توانند جایگزین حرکات درمانی شوند.

مدت زمان درمان شانه منجمد با فیزیوتراپی

مدت زمان لازم برای درمان شانه منجمد به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله مرحله بیماری، شدت علائم، سن بیمار و میزان همکاری در انجام تمرینات خانگی. به طور میانگین، روند بهبودی می‌تواند ۳ تا ۱۲ ماه طول بکشد.

در مراحل اولیه، ممکن است بیمار نیاز به ۲ تا ۳ جلسه فیزیوتراپی در هفته داشته باشد، اما با پیشرفت بهبودی، تعداد جلسات کاهش می‌یابد. نکته مهم این است که حتی پس از پایان جلسات کلینیکی، بیمار باید تمرینات خانگی را ادامه دهد تا از بازگشت خشکی جلوگیری شود.